Η ιστορία μιας λαϊκής φιγούρας

Η Ψαροκασταίνα δεν ήταν φανταστικό πρόσωπο, αλλά υπαρκτή γυναίκα της παλιάς Αθήνας του 19ου αιώνα. Το πραγματικό της όνομα ήταν Αικατερίνη Ψαρά, και ήταν γνωστή στην περιοχή της Πλάκας για τον δυναμισμό και το εκρηκτικό της ταμπεραμέντο. Ήταν γυναίκα του λαού, φωνακλού, ευέξαπτη και πάντα πρόθυμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της και τους γείτονες — συχνά με φωνές, χειρονομίες και… θεατρικότητα.

Η γειτονιά έβρισκε τη συμπεριφορά της διασκεδαστική, αλλά και αξιομνημόνευτη. Έτσι, κάθε φορά που γινόταν χαμός ή καβγάς, οι Αθηναίοι έλεγαν γελώντας:
«Έγινε της Ψαροκασταίνας!»

Πώς γεννήθηκε η φράση

Η φράση φαίνεται να καθιερώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ένα περιστατικό με πρωταγωνίστρια την Ψαροκασταίνα έγινε θρύλος: σε μια έντονη διαμάχη με μια άλλη γειτόνισσα, λέγεται πως ξεσήκωσε όλη την πλατεία με φωνές, κατάρες και χειρονομίες — τόσο που μαζεύτηκαν δεκάδες περίεργοι να δουν «το θέαμα». Από τότε, η φράση «έγινε της Ψαροκασταίνας» έμεινε για να περιγράφει κάθε κατάσταση όπου επικρατεί απόλυτο χάος, αναστάτωση ή μεγάλη φασαρία.

Η λαϊκή σημασία σήμερα

Αιώνες μετά, η φράση επιβιώνει ζωντανή στη γλώσσα μας. Τη χρησιμοποιούμε όταν «γίνεται χαμός» — σε ένα οικογενειακό τραπέζι που ξεφεύγει, σε μια πολιτική συζήτηση που ανάβει ή σε ένα γήπεδο που «παίρνει φωτιά».
Η Ψαροκασταίνα έγινε σύμβολο της λαϊκής υπερβολής, της αθυροστομίας και της αυθεντικής, άναρχης ζωντάνιας της παλιάς Αθήνας.

 Ένα θραύσμα λαϊκής μνήμης

Η ιστορία της Ψαροκασταίνας δείχνει πώς ένα απλό περιστατικό και μια γραφική προσωπικότητα μπορούν να περάσουν από το στόμα του λαού στη συλλογική μνήμη.
Πίσω από τη φράση «έγινε της Ψαροκασταίνας» κρύβεται ολόκληρη η ψυχή μιας εποχής: της φτωχογειτονιάς, της αυθόρμητης έκφρασης και του ελληνικού χιούμορ που ξέρει να μετατρέπει την καθημερινότητα σε ιστορία.